Tipologia: erlijio-eraikuntza

Garaia: garaikidea (Erdi Aroko sarbidearen arkua)

Deskribapena:

Eraikin exentua da, angeluzuzena, abside karratua eta albo arkupeduna (SE) dituena. Solairu bakarra, NE orientatuta – SW orientatuta. Bi isurialdeko estalkia, teilatu-gailurra fatxadarekiko perpendikularra (SW), kanpai-horma, kanpai-horma eta zeramikazko teila kurbatuzko estalkia dituena. Harlangaitzezko hormigoi entokatuzko fabrika.

1973ko maiatzaren 3an inauguratu zuten, harrobi bat ustiatu ondoren eraitsitako antzinako ermita homonimoaren ordez. Garai batean arku zorrotzeko sarrera zuen, Igeldo motako ale fineko hareharriz dobelatua, eta barruan material bereko ur bedeinkatu ontzia.

Barruan XIII. mendeko Kristo bat gurtzen da, Azkorteko Santa Cruz ermita zaharretik datorrena, bai eta Milagrosaren irudi bat ere.

Erromeriak ospatzen ditu maiatzaren 3an eta hurrengo igandean.

Balorazioa: interes historikoa eta etnografikoa.

Buruntza mendiaren oinean zegoen Azkorteko Santa Kruz Azkorte izeneko ermita zaharra.
Lope Martinez de Isasti doktoreak, Lezotar presbiteroak, 1625ean, bere “Compendio historial de Guipúzcoa”-n, " De las iglesias y Hermitas debotas de Gipúzcoa " izenburuko kapituluan,  honako hau idatzi zuen: “Urnieta, Santa Kruz ermita, gaixoen deboziorako”.

Bertan dagoen Gurutze Santuko Kristoren irudia, egurrezkoa, XIII. mendekoa da eta gora-behera asko jasan eta ikusi ondoren (gerrak, lapurretak eta epidemiak) 1973ko ermita berriaren inaugurazio ekitaldirako berriz dagokion tokian jarri zuten.

Era berean, Donejakue Bideko erromesek Azkorteko ermita bisitatzen zutela esaten da.
Azkorteko ermita hori lehen gerra karlistako mapetan puntu estrategiko gisa ageri zen, ziurrenik bertatik oso ondo ikusten delako.

1837ko irailean, liberalek, O´Donell jeneralaren agindupean Andoain hartzeko egin zuten borroka gogorrean, gudu hartako joan-etorrietan, Urnieta herriko baserri eta etxe askori su eman zioten. Azkorteko ermita su emandako haietako bat izan zen. Sutetik Gurutze Santuaren irudia salbatu ahal izan zuten eta lehenik Urnietako Aldamuño baserrian eta Andoaingo Auntzaenea baserrian bolada bat egon ondoren, azkenik irudia herriko Santa Leokadia ermitara jaitsi zuten. 

Sutearen ondorioz, ermitaren lau hormak baizik ez ziren zutik geratu, eta haietako batean ur bedeinkatuaren harria. Kiskalitako ermita berreraikitzeko 74 urte pasa behar izan zituzten, 1911n berreraiki baitzuten, eta 1912ko apirilaren 17an igo zuten berriro Gurutze Santuko Kristoren irudia Azkortera, On Jose Gabriel Arrue erretoreak ermita berria bedeinkatu zuelarik. Horrela, berriz. Ostiral Santu goizaldean ohitura zen gurutze-bidea egitea berreskuratu zuten.

1969ko abenduaren 28an, inguruko harrobiaren leherketek eragindako lur mugimenduen ondorioz, lubizi batek ermitaren zati bat behera eraman zuen eta 1970eko uztailaren 20an izandako lubiziak ermitaren hiru laurden erautsi zituen, azkenik 1972ko maiatzaren 17an zutik geratzen ziren azken hondarrak, hau da hormak, harrobiko eztanda baten ondorioz erori ziren.  Zegoen guztiaren artean Santuaren irudia, ur bedeinkatuaren harria, leiho borobil bat eta sarrerako atariko harriak salbatzea lortu zen. 

Ordurako ermita berria eraikitzen hasita zeuden Burundaingo zelaian, Urnietako Udalarentzat lan egiten zuen Juan Maria Aguirre arkitektoak egindako proiektuari jarraituz. 1973ko maiatzaren 3an, Santa Kruz egunean, inauguratu zuten.